به گزارش خبرگزاری حوزه از تهران، حجت الاسلام علی ملانوری، مدیر مرکز «خیر ماندگار» در نشست ضرورت بررسی انجام پیمایش‌های ملی در حوزه نیکوکاری و نقد و بررسی نخستین موج پیمایش ملی «گرایش مردم ایران به نیکوکاری» که روز چهارشنبه با حضور حجت‌الاسلام احمد شرفخانی، رئیس مرکز امور خیریه سازمان اوقاف و امور خیریه؛ غلامرضا غفاری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران؛ حمزه نوذری، عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی؛ مجید فولادیان، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد و مدیر علمی پیمایش به همت مرکز خیریه سازمان اوقاف و امور خیریه با همکاری اطلس خیر ایران در سالن جلسات ساختمان شهید سلیمانی سازمان اوقاف و امور خیریه برگزار شد، ضمن تشکر از برگزاری نشست‌های ماهانه با موضوع امور خیریه گفت: اطلس خیر ایران یکی از پروژه های پیمایش است. از سال ۱۳۹۴ طرحی با عنوان خیر ماندگار بنیان گذاشته شده و اینکه یک تشکل و بنیاد خیریه غیر دولتی خود را به این کار مشغول کرده هم با محدودیت مواجه است و در مقابل مزیتی دارد.
افرادی که در کشور در قالب مؤسسه خیریه و گروه جهادی مشغول هستند و یا بانی امر خیر هستند و اقدام به کاری مهم یعنی سوق دادن کار خیر و رساندن آن به مدیریت دانش بنیان بهره ور کرده اند، مسیر طولانی در پیش دارند که بدون حمایت دستگاه‌های حاکمیت امکان پذیر نیست. لذا اقدامات در این پیمایش بر سه محور پیش رفت. یکی ارتباط با اساتید بوده که با دانشگاه تربیت مدرس، علم و فرهنگ و تهران همکاری داشتیم دیگری ارتباط با نهادهای حاکمیتی مانند سازمان اوقاف بوده است و معتقدیم هرچه گفتمان نهادهای خیریه و نهادهای حاکمیتی بیشتر باشد به امر خیر کمک کردیم و ضلع سوم فعالان امر خیر هستند و در حوزه های آموزش و پژوهش با همکاری این سه ضلع پیش رفته ایم.
وی اظهار کرد: یکی از پروژه های این مرکز، اطلس خیر ماندگار است. تاکنون ۵ هزار مؤسسه خیریه شناخته شده و برآورد این است که بر این تعداد افزوده می شود و تا پایان سال به ۱۰ هزار موسسه می رسد. این اطلس ارزیابی موسسات را انجام می دهد و تاکنون دو هزار موسسه پایش شده و محصول دیگر پیمایشی است که امروز مورد بحث است. قطعا برای خیران مهم است که نیاز و تمایل مردم را بدانند تا برنامه های خود را بر این اساس تنظیم کنند و برای سیاستگزاران نیز مهم است که داده های قابل اتکا داشته باشند تا برنامه ریزی صحیح صورت پذیرد. عالمان نیز به دنبال این هستند که که نهادهای خیریه به صورت علمی فعالیت خود را ادامه دهند. تاکنون در زمینه های اجتماعی مطالعاتی انجام شده اما اینکه در حوزه امور خیریه مطالعات گسترده انجام شود فقیر هستیم.
مدیر مرکز خیر ماندگار افزود: در زمینه پیمایش های سطح ملی تجربه های موفق داریم اما در زمینه گرایش مردم به نیکوکاری پیمایش نداشته ایم. در یک موسسه خیریه با توانایی و نیروی انسانی محدود و کمبود زیرساخت لازم توان کار گسترده را نداشتیم اما موظف بودیم به قدر وسع در میدان قرار گیریم و به همین منظور کارگروهی تشکیل شد و مطالعات اولیه انجام شد و با همکاری دانشگاه فردوسی و سازمان اوقاف و امور خیریه به نتیجه رسید.
وی با بیان اینکه عدم شفافیت از موضوعات گریبان‌گیر امر خیر است، گفت: در گزارش‌های شهودی میزان سرمایه بسیاری در امر خیر به صورت فعال وجود دارد که برای مصرف بهینه و بهره ور بودن باید مورد بررسی قرار گیرد. امیدواریم استمرار پروژه پیمایش نیکوکاری در ایران در این زمینه اثرگذار باشد.
مجید فولادیان، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد هم با اشاره به آشفتگی هایی که در حوزه امور خیریه وجود دارد، گفت: پیمایشها نشان داده اعتماد مردم به نهادهای حاکمیتی در زمینه امور خیریه کاهش پیدا کرده وقتی اعتماد کاهش می یابد نهادهای مدنی اهمیتش زیاد می شود. اگر خیریه ها هم در آشفتگی کار کنند مردم از آنها هم قطع امید می کنند. گاهی مشاهده می شود که برخی خیریه ها غیر تخصصی فعالیت می کنند و گاهی سوءاستفاده صورت می پذیرد که باید ساماندهی شوند و یکی از اقدامات که باید انجام شود این است که به ارزیابی مشخص برسیم که نگرش مردم به نهادهای خیریه و امر خیر چگونه است؟ پیمایشی که انجام شد یافته های مهمی دارد و نشان می دهد سیاست‌گذاری در امر خیر جایش خالی است.
وی اظهار کرد: این پیمایش، تلفنی انجام شده است. تاکنون صد پیمایش انجام شده که ۱۵ تا ملی هستند و بقیه شهری و استانی. از نهادهای امنیتی و نهادهای مختلف به ما سفارش داده اند. یکی از اقدامات پیمایش انتخابات بود که اعتبار داده ها بسیار خوب بود. یکی از ملزومات دسترسی به شماره های مردم ایران و شماره های ثابت بود. روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای بود. بر اساس نمونه گیری صورت گرفته ۲۰۲۳ نفر نمونه گرفتیم و در مدت ۱۰ روز داده ها جمع آوری شد. طراحی پویه ها با شورای علمی که تشکیل شد صورت گرفت و تلاش کردیم به این شکل باشد که پویه های بین المللی در امر خیر در نظر گرفته شود و در جایی که لازم بود بومی کردیم و چند پویه دیگر نیز اضافه شد. ۱۰۰ پرسشنامه تکمیل شد و کار انجام شد. تحلیل آمار نیز توصیفی ارائه شد.
فولادیان در رابطه با یافته های پیمایش عنوان کرد: در این پایش حدود ۴۸ و نیم درصد خانم و ۵۲ در صد آقا بودند. به عنوان مثال سؤال پرسیدیم که در یک ماهه گذشته آیا صدقه داده اید یا خیر؟ ۸۰ درصد مردم صدقه داده بودند. حدود ۵۰ درصد به متکدیان کمک کردند. ۳۲ درصد کارهای داوطلبانه بدون دستمزد انجام داده بودند به عنوان مثال در تکایا و مساجد وقت گذاشته بودند و ۲۶ درصد به مؤسسات خیریه کمک کرده بودند، همچنین سوال پرسیده شد که آخرین بار که به نیازمندی کمک کردید چه زمانی بوده است؟ در پاسخ ۴۸ درصد چند روز و ۸ درصد چند ماه پیش و ۱۴ درصد گفته بودند یادمان نیست و یا در پاسخ به این سوال که ترجیح می دهید فعالیت نیکوکارانه جمعی یا فردی باشد؟ ۶۱ درصد فردی ۲۲ درصد جمعی و ۱۸ درصد گفتند فرقی نمی کند. در پاسخ به این سؤال که اگر قرار باشد فعالیت نیکوکارانه انجام دهید در کدام زمینه اقدام می کنید؟ در زمینه تأمین غذا و سرپناه برای نیازمندان ۴۵ درصد، حمایت از کودکان ۳۱ درصد، بسته معیشتی به نیازمندان ۳۰ درصد، حوزه درمان ۲۰ درصد، زنان سرپرست خانوار ۲۰ درصد، سالمندان ۲۰ درصد، بلایای طبیعی ۱۸ درصد، حوزه کارآفرینی ۱۱ درصد، محیط زیست ۵ درصد و مذهبی ۳ درصد افراد ترجیح می دهند کمک کنند.
غلامرضا غفاری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران هم در این نشست با بیان اینکه حیات اجتماعی بدون توجه به امر خیر و نیکوکاری مبنایی ندارد گفت: انجام این کار مهم بسیار ضرورت دارد. پیمایش به نوعی نبض‌سنج اجتماعی است. مثل پزشکی که وقتی مشکل پیدا می کنیم و نزد او می رویم ابتدا نبض شخص را بررسی می کند تا به تشخیص برسد و نسخه درمان بدهد. پیمایش در کشورهای مختلف سابقه طولانی دارد در همه کشورهای موفق که بهتر مناسبات اجتماعی را سامان داده اند این جنس کارها را به وفور می بینید. اگر امر خیر را وظیفه شرعی و ملی حساب کنیم باید به سامان در حوزه خیر دست پیدا کنیم و سیاست‌گزاری صحیح داشته باشیم که نیاز به پیمایش و کسب داده وجود دارد.
وی عنوان کرد: در کشور ما این ضرورت ۵۰ سال است که مطرح است. اولین پیمایش ملی به سال ۱۳۵۳ برمی گردد. پژوهشکده ارتباطات و توسعه این کار را شروع کرد و در نظر داشت آینده جامعه ایران را بداند. برای این امر باید وضعیت حال احصا شود و یکی از راه‌ها پیمایش است. گزارش اولیه آن پیمایش منتشر شد اما دستگاه‌های اجرایی از پیمایش خوششان نمی آیند و به همین دلیل در سیاست‌گزاری خیلی موفق نیستند. در سال ۹۶ آن پیمایش منتشر شد با عنوان صدایی که شنیده نشد. در شورای فرهنگ عمومی و وزارت ارشاد بعدها به نوعی مطرح شد که این کارها باید صورت گیرد در سال ۷۹ و ۸۱ اقداماتی انجام شد اما در مقیاس ملی کاری انجام نشد و بعد در سال ۹۴ اقداماتی در حوزه دین صورت گرفت. درواقع بخشی از توسعه علمی در گرو داشتن این داده هاست.
غفاری بیان کرد: نیکوکاری امر تاریخی و اجتماعی است و گذشته بلندی دارد و پادزهری برای مشکلات است در واقع رسیدن به رونق حیات اجتماعی در گرو فعالیت نیکوکاری است که صورتهای مختلف پیدا می کند و خود را در قالب‌های کنشی مختلف نشان می دهد. جوامع با مسائل عدیده مواجه هستند باید ببینیم در مواجهه با شرایط سخت چه اقدامی انجام می شود. باید به اجتماع برگردیم و آنچه این چرخش را به وجود می آورد احیاء نهادهای اجتماعی است. وقتی گرایش‌های افراد را در پیمایش می بینیم متوجه می شویم باید نهادها شیوه خود را تغییر دهند. پیمایشها تذکر می دهند که چه اتفاقاتی پیش رو هست و برای مجموعه ها کارساز هستند.
وی افزود: این پیمایش که صورت گرفته یک پیمایش مبتنی بر چارچوب نظری است و می‌شد که طرح مسئله به گونه دیگری باشد. هدف این بوده که گرایش مردم به نیکوکاری چگونه است؟ وقتی سراغ مساله می رویم حتما مشکلی احساس کرده ایم و گویا آشفتگی هایی در این حوزه ما را به این بررسی رسانده است. سازه ای که پیمایش انجام می دهید سازه غنی است و از دستگاه سنجشی استفاده شده به هر حال شیوه ها مختلف برای جمع آوری داده داریم و شیوه ای که اینجا انتخاب شده شیوه آسانی است. نظرسنجی ها ساده هستند و وقتی وارد پیمایش می شویم استفاده از پرسشنامه آنلاین کاستی هایی دارد اما گاهی اجتناب ناپذیر است وقتی ادعای تعمیم را در پیمایش داریم نمونه باید جامعه کل را نمایندگی کند به نظرسنجی که مراجعه می کنیم یک فرد ممکن است چند شماره داشته باشد و رسیدن به عدد ۲۰۲۳ برای این حجم از جامعه به نظر می رسد اگر با حجم بیشتر انجام می‌شد دست ما را برای تعمیم دادن بازتر می‌کرد. در رابطه با متغیر سن در گزارش آمده زیر ۲۵ سال درحالیکه باید گفته می‌شد بین ۱۵ تا ۲۵ سال در رابطه با طبقه اجتماعی بزرگنمایی وجود دارد در حوزه صدقه که ۸۱ درصد گفته اند در ماه یکبار صدقه داده اند بزرگنمایی نشان داده می شود وقتی حجم نمونه بالا رود باید بدانیم روی چه موضوعی کار پیمایش انجام می دهیم بر این اساس نمونه انتحاب شود در پیمایش استانی کمتر از ۳۰۰ نمونه نباید داشته باشیم.
حمزه نوذری، عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی نیز عنوان کرد: این پیمایش چیزی را مرعی کرده که برای متولیان و عموم مردم روشن نبوده و مرعی شدن امر خیر قابل بررسی است. این پیمایش به سمت نظرسنجی رفته وقتی از خیرخواهی صحبت می کنیم آنچه در جامعه مرسوم هست در مقابل خودخواهی و منفعت طلبی قرار می گیرد. در خودخواهی گویی بدست آوردن و در خیرخواهی گویی بخشیدن مطرح است. در خودخواهی محاسبه کردن و در خیرخواهی از کف دادن است. همچنین در خیرخواهی دلبستگی و همبستگی با دیگران مطرح است. البته این تعریف از قرن هفدهم مقداری تغییر یافت و خیرخواهی شخصی موجب فضیلت می شود و فلسفه اخلاق به این سمت می‌رود و یونگ می گوید: بخشندگی به سمتی می رود که در خیرخواهی جمعی، منفعت طلبی اشخاص صورت می پذیرد، یعنی احترام گذاشتن به منفعت افراد. به عبارتی منفعت طلبی افراد باعث خیر جمعی می شود. آنچه ثروت را شکل می دهد به رسمیت شناختن منفعت طلبی افراد است. افراد با منفعت طلبی موجب خیر جمعی می شوند. یعنی اینکه اگر خیر جمعی می خواهیم منفعت طلبی فردی و بازار آزاد باید مد نظر قرار گیرد به این تفکر، لیبرالیسم اقتصادی می گوییم. بازار جایی است که جامعه مدنی می گوییم و عدالت از رهگذر بازار آزاد شکل می گیرد بنابراین استقلال دولت از بازار شکل می گیرد و از این رهگذر شاهد خیر جمعی می شویم.
وی افزود: از سویی نگرش تفکیک عرصه ها و جامعه مدنی شکل گرفت و سوسیال دموکراسی پا به عرصه گذاشت بازار و دولت و جامعه مدنی نمود پیدا کرد که معتقدند باید اجماع و توافق داشته باشند.
نوذری معتقد است اگر فقط خیریه ها را به سمتی ببریم که فقط مجری باشند شبه دولتی می شوند و دیگر فقط در مقابل دولت مسئولیت دارند و کاربرد نقادی را از دست می دهند اگر دولت قوی می خواهیم نیازمند جامعه مدنی قوی هستیم باید سه نقش خدمات محور، سیاستگذار و منتقد برای مؤسسات خیریه در نظر بگیریم.
وی با بیان اینکه مؤسسات خیریه باید رویکردهای را از نیاز محور به حقوق محور تغییر دهند، تصریح کرد: پژوهش های کیفی محور در کنار این پیمایش جایش خالیست و اینکه ۵۳ درصد امر خیر در این پیمایش به غریبه ها اختصاص داده شده جای خوشحالی دارد و اینکه صدقه دادن می تواند کالا نیز محسوب شود باید در سوال در نظر گرفته شود.
انتهای پیام
